दाँत दुख्यो, फाल्ने कि नयाँ हाल्ने ! -डा. विशालबाबु बस्नेत

धेरैजसो अवस्थामा दाँतको असह्य पीडा सहन नसकेर बिरामीहरू दाँतसँगै क्रुद्ध हुन्छन् र दाँतको उपचार गराएर बचाउनेभन्दा पनि निकाल्ने निर्णय गर्न पुग्छन् । पछि दाँतको अभावमा विभिन्न अप्ठ्यारा र असहजता हुन थाल्छ अनि पछुतो मान्न पुग्छन् । मुख स्वास्थ्य नीति २०७० अनुसार २०१२÷२०१३ मा एक चौथाइ जनतामा मुखको पीडा र असहजता विद्यमान छ । प्रकृतिले दिएका दाँत सकेसम्म बचाउनु नै बुद्धिमानी हो । तर, यावत् प्रयासका बाबजुद दाँत गुमाउनु परेमा भने प्रतिस्थापन गर्नु झन् महत्वपूर्ण निर्णय हो ।

कृत्रिम दाँत किन राख्नुपर्छ ? खानालाई चपाउन, बिग्रेको सौन्दर्यलाई सुधार्न, अन्य दाँतलाई थप बिग्रन नदिन, बोल्न हुने अप्ठ्यारोबाट बँच्न कृत्रिम दाँतको आवश्यकता परेको हो । कृत्रिम दाँत राख्ने तरिका विभिन्न छन् । जस्तै : सबै दाँत गुमेको बिरामीको इच्छाले फुकाल्न मिल्ने दाँत, केही दाँत मात्र गुमेको बिरामीको इच्छाले फुकाल्न मिल्ने दाँत र केही दाँत मात्र गुमेको बिरामीको इच्छाले फुकाल्न नमिल्ने दाँत ।

सन् २०१४ मा नेपालको एउटा अस्पतालमा गरिएको अनुसन्धानमा ३ सय ३५ जनाले झिक्न मिल्ने अर्ध कृत्रिम दाँत लगाएका, १ सय ६५ जनाले झिक्न नमिल्ने अर्ध कृत्रिम दाँत लगाएका र १५ जनाले दुवै खालको लगाएको पाइएको थियो । केही दाँत मात्र गुमेको बिरामीमा इच्छाले फुकाल्न नमिल्ने दाँत अथवा फिक्स्ड दाँतमा पनि दुई विकल्प हुन सक्छन् । पहिलो र धेरै प्रचलित पद्धति भनेको दाँत नभएको भागको वरिपरि रहेका बाँकी दाँतको सहायतामा राखिने दाँत हो भने दोस्रो विकल्प दाँत नभएको भागको वरिपरि रहेका बाँकी दाँतलाई नचलाईकन हाडमै प्रत्यारोपण गरिने अथवा इम्प्लान्ट दाँत ।

दन्तविज्ञानको इतिहासलाई हेर्ने हो भने इम्प्लान्टको इतिहास पुरानो छ । मानव सभ्यतामा दाँतको उपचारको विकास क्रममा पहिलो विधा दाँत निकाल्ने अर्थात् ओरल सर्जरी हो भने दोस्रोचाहिँ इम्प्लान्ट हो । पुराना अवशेषको उत्खनन र अनुसन्धानले इसाको ६०० वर्ष अगाडि नै त्यस बेलाका मानिसहरूले इम्प्लान्ट दाँतको एक किसिमको आविष्कार गरिसकेका थिए । यति पुरानो विधाको प्रवद्र्धन र व्यापकीकरण भने सुस्त भएकाले पछि फेरि आधुनिक दन्तविज्ञानमा यसको अर्कै ढंगले विकास हुन थालेको हो ।

डेन्टल इम्प्लान्ट शल्यक्रियाद्वारा हाडमा राखिने टिटनियम नामको धातुबाट बनेको वस्तु हो । जुन सरल तरिकाले प्रत्यारोपण गर्न मिल्छ । यसको उपयोग गर्दा वरिपरि रहेका मजबुत दाँतलाई घटाउनु, मिलाउनु पर्दैन जबकि अर्को विकल्पबाट फिक्स्ड दाँत राख्दा छेउका दाँतलाई तोकिएको मापदण्डमा घटाउने गरिन्छ । इम्प्लान्टको सहायतामा कृत्रिम दाँत राखिसकेपछि यसमा लाग्ने दबाब हाडमा प्रतिक्षेपित हुन्छ र अन्य दाँत यस्तो दबाबबाट बच्छन् । यो प्राकृतिक दाँतजस्तै स्वतन्त्र उभिएको हुनाले दाँतको वरिपरि सरसफाइ गर्न पनि सहज हुन्छ भने हेर्दा पनि आकर्षक देखिन्छ ।

डेन्टल इम्प्लान्ट उपचार गर्न सबै वा केही दाँत नभएका (सानो उमेरबाहेकका) सबै लिंग, पेसा, वर्ग, उमेर वा आर्थिक अवस्थाका बिरामीमा मिल्छ । तर, हाड खिइने रोग, अनियन्त्रित उच्च रक्तचाप वा मधुमेहका बिरामीमा सतर्कता अपनाउनु पर्छ । धूमपानका अम्मलीमा पनि यो सफल नहुन सक्छ । आर्थिक अवस्था अत्यन्तै कमजोर भएका बिरामीलाई आर्थिक बाधा हुने कुरा नकार्न सकिँदैन किनभने इम्प्लान्ट अलिक महँगो छ ।

हाडसम्बन्धी रोगका लागि औषधि सेवन गरिरहेका बिरामीका लागि पनि अन्य उपाय अपनाएर मात्र यो शल्यक्रिया गर्न मिल्छ । केही बिरामीमा कुनै पनि कृत्रिम दाँत राख्नै नसकिने पनि हुन्छ । जस्तै ः च्यापुबीचको विश्राम अवस्थाको दूरी एकदमै कम वा एकदमै धेरै भएका बिरामी । यिनीहरूमा पनि अरु सुधार नगरीकन इम्प्लान्ट दाँतका बारेमा सोच्नु व्यर्थ हुन सक्छ ।

धेरैलाई यो प्रश्न उठ्नु स्वाभाविक हो कि डेन्टल इम्प्लान्ट किन विशिष्ट छ ? दन्तचिकित्सकको हैसियतमा सोच्दा बिरामीको उच्चतम र अत्याधुनिक उपचार हाम्रो कर्तव्य हो । यसैले बिरामीले हरेक तरिकाले रुचाउँछ भने सबैभन्दा राम्रो उपचार किन नगर्ने भन्ने सवाल पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ । अगाडि भनिएझैँ अरु विकल्पमा छँदाखाँदाको दाँतलाई मिलाउनुपर्ने हुन्छ ।
अरु विकल्पका कृत्रिम दाँतले दबाब वा भार अन्य प्राकृतिक दाँत, गिजा वा नरम तन्तुमा प्रक्षेपण गर्छन् । डेन्टल इम्प्लान्टले यस्तो भार सोझै हाडमा प्रक्षेपण गर्न सक्छ, जुन दीर्घकालका लागि उचित हुन्छ । अरु विकल्पका कृत्रिम दाँतमा यिनीहरू परस्पर गाँसिएका हुने हुँदा हेर्दा अनाकर्षक लाग्न सक्छन् भने डेन्टल इम्प्लान्ट स्वतन्त्र दाँत जसरी उभिएकाले आकर्षक हुन्छ । यिनै विशेष गुणहरूले गर्दा इम्प्लान्ट दाँत अलि विशिष्ट छ ।

यसरी मिलाउने क्रममा दाँतको इनामेल, डेन्टिन आदिमा नचाहेर पनि क्षति हुन्छ । र, यिनीहरूमा किरा लाग्ने सम्भावना बढी हुन्छ । अरु विकल्पका कृत्रिम दाँतले दबाब वा भार अन्य प्राकृतिक दाँत, गिजा वा नरम तन्तुमा प्रक्षेपण गर्छन् । डेन्टल इम्प्लान्टले यस्तो भार सोझै हाडमा प्रक्षेपण गर्न सक्छ, जुन दीर्घकालका लागि उचित हुन्छ । अरु विकल्पका कृत्रिम दाँतमा यिनीहरू परस्पर गाँसिएका हुने हुँदा हेर्दा अनाकर्षक लाग्न सक्छन् भने डेन्टल इम्प्लान्ट स्वतन्त्र दाँत जसरी उभिएकाले आकर्षक हुन्छ । यिनै विशेष गुणहरूले गर्दा इम्प्लान्ट दाँत अलि विशिष्ट छ ।

डेन्टल इम्प्लान्ट उपचार किन महँगो छ त ? यो खर्चिलो हुने केही कारण यहाँ उल्लेख गरिन्छ । हाडमा प्रत्यारोपण गर्नुपर्ने जराभाग टिटानियम नामक अत्यन्त महँगो पदार्थबाट बनेको हुन्छ । डेन्टल इम्प्लान्ट प्रत्यारोपण गर्न विशेष औजार चाहिन्छ । प्रत्यारोपण गर्नुअघि हाडमा ठाउँ बनाउने औजार महँगा हुन्छन् र फेरिरहनुपर्ने खालका हुन्छन् । यो एक सघन उपचार हो, सबै दन्तरोग विशेषज्ञ यसमा निपुण हुन्छन् भन्ने छैन । यससम्बन्धी पर्याप्त तालिम लिएका यसकै विधामा स्नातकोत्तर गरेका विशेषज्ञहरूले मात्र गर्छन् । डेन्टल इम्प्लान्टका उपचार एकैचोटि सकिने प्रकृतिको हुँदैन । यसका विभिन्न चरण छन् ।

बिरामी पहिलो दिन आउँदा परीक्षण, नापजाँच, निदान, सरसल्लाह, एक्सरे आदि गरिन्छ भने दोस्रो पल्ट बल्ल शल्यक्रिया गरेर जराभाग प्रत्यारोपण गरिन्छ । फेरि एक्स रे लिएर हेरिन्छ । सम्भावना रहेमा आवश्यकता हेरी अस्थायी कृत्रिम दाँत स्थापना गरेर बिरामीलाई पठाइन्छ ।
डेन्टल इम्प्लान्टका उपचारमा ख्याल राख्नुपर्ने केही कुरा छन् । बिरामीले निर्देशन दिएका औषधि (शल्यक्रिया अगाडि र पछाडि) खानुपर्छ । वर्जित गरिएका खानेकुरा केही समय खानु हुँदैन । सुर्ती, चुरोट सेवन गर्नुहुँदैन । यदि समस्या परेमा समयमै सम्पर्क गर्नुपर्छ । अति दबाब हुने गरी कडा ओखर, सुपारी, हड्डी टोक्नु लाभप्रद होइन । सधैँ जसरी नै दाँतको सरसफाइ गरिरहनुपर्छ । हरेक वर्ष कम्तीमा एकपटक चिकित्सकलाई भेटेर परीक्षण गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।

तीनदेखि पाँच, ६ महिना समय पुगेपछि जराभागमाथि राख्नुपर्ने दोस्रो भाग स्थापना र यसको उचित मिलान गरिन्छ । यसको नापो लिइन्छ र प्रयोगशालामा पठाइन्छ । केही दिनमै कृत्रिम दाँतको भाग ल्याबबाट प्राप्त हुन्छ जसलाई सिमेन्ट वा पेचको सहयोगमा जराभागमा जोडिन्छ ।

डेन्टल इम्प्लान्टका उपचारमा ख्याल राख्नुपर्ने केही कुरा छन् । बिरामीले निर्देशन दिएका औषधि (शल्यक्रिया अगाडि र पछाडि) खानुपर्छ । वर्जित गरिएका खानेकुरा केही समय खानु हुँदैन । सुर्ती, चुरोट सेवन गर्नुहुँदैन । यदि समस्या परेमा समयमै सम्पर्क गर्नुपर्छ । अति दबाब हुने गरी कडा ओखर, सुपारी, हड्डी टोक्नु लाभप्रद होइन । सधैँ जसरी नै दाँतको सरसफाइ गरिरहनुपर्छ । हरेक वर्ष कम्तीमा एकपटक चिकित्सकलाई भेटेर परीक्षण गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।

मनन गरौँ, डेन्टल इम्प्लान्ट पनि अन्य उपचारजस्तै एउटा उपचार हो । यदि जरा भागको उपयुक्त छनोट र दक्ष विशेषज्ञबाट शल्यक्रिया भएमा अरु विकल्पभन्दा यो बढी नै टिक्छ । उपचारको छनोट गर्दा हामीले जहिले पनि फाइदा र खतराको अनुपात आकलन गर्ने गरिन्छ । यो दाँतमा मात्र होइन, शरीरको सम्पूर्ण उपचारमा लागू हुने नियम हो । फाइदा बढी भएको उपचार छनोट गर्ने चिकित्साविज्ञानको धर्म हो । यसैले आर्थिक रुपले सुरुमा उच्च लागे तापनि कालान्तरमा अरु खालका उपचारपछिका समस्यासमेतलाई जोड्दा यो सरल र सस्तो हुन जान्छ ।
बिडिएस (बिपिकोस्वाविप्र, धरान), एमडिएस प्रोस्थोडोन्टिक्स (बिपिकोस्वाविप्र, धरान)

Write Comment Below:

Disclaimer: Please note, this is an online news portal, All of these images/videos found here from 3rd party video/image hosting sites such as YouTube.Com, Vimeo.Com, DailyMotion.Com, Blip.Tv, We do not host any videos and some photos. Please contact to appropriate video/image hosting site for any content removal.